PIERSI JĘZYKOWO MALOWANE

Pewne części ciała nazywa wiele określeń. Niektóre z nich są bardziej neutralne, inne – obraźliwe lub nacechowane negatywnie. Dzisiaj chciałybyśmy zastanowić się nad tym, skąd w ogóle wzięły się te określenia i które z nich były pierwsze.

            Częścią ciała, która posłuży nam za przykład, są PIERSI. Nazwa ta występuje w języku polskim już od XIV wieku, jednak początkowo oznaczała ‘przednią górną część tułowia między szyją a brzuchem’. Dopiero wtórne znaczenie to ‘u kobiet: jeden z dwu gruczołów otoczonych tkanką tłuszczową, wydzielających mleko po urodzeniu dziecka’. Polska forma pierś pochodzi od prasłowiańskiego *pṛsъ ‘pierś’, które natomiast wykształciło się z języka praindoeuropejskiego – *perḱ ‘żebro’ (a więc pierwotne znaczenie to ‘okolica żeber, klatka piersiowa’).[1] Między XV a XVIII wiekiem istniał przymiotnik pierśny, który oznaczał tyle, co dzisiejsze określenie piersiowy.[2] W XV stuleciu oprócz piersi występowały także formy pirsi i pirzsi[3], a od XVI – sporadycznie notowano pierski oraz piersiczki[4].

            Innym określeniem na tę część ciała jest cyc. W wiekach XV-XVII było to słowo wytworne, używane głównie w medycynie. Stosowano je jako eufemizm do piersi żeńskiej.[5] Występowało w różnych formach: cyc, cycaszek, cycek, cecek, cycka. Podobne formy wyrazowe możemy znaleźć w językach słowiańskich (np. czeskie cec, bułgarskie cica), ale też w językach romańskich (np. niemieckie Zitze, włoskie zizza).[6]

            Dziś już nieznanym określeniem są grędzi. W XV wieku w Biblii królowej Zofii właśnie w ten sposób przełożono łacińskie słowo pectusculum (oznaczające ‘mostek, piersiową część tuszy bydlęcej’). Jednak już w XVI stuleciu wszystkie przekłady Biblii miały mostek zamiast grędzi. Słowo to pochodzi od prasłowiańskiego †grǫdь -i (w znaczeniu ‘gruczoł mleczny’ [u kobiety i świni; u krowy, kozy, owcy, klaczy †ymę, stąd polska forma wymię]). W XV i XVI wieku używano tego określenia szczególnie w literaturze.[7]

            Ostatnim słowem kojarzonym z tą tematyką jest sutek. Występuje on w języku polskim już od XVI stulecia w znaczeniu ‘gruczoł mleczny zakończony brodawką, sama brodawka’. Pochodzenie tego określenia nie jest jasne. Nie można wykluczyć związku z praindoeuropejskim *seṵ- / *su- oznaczającym ‘sok; wyciskać sok; chłeptać; ssać; wysysać (np. sok)’. Niestety w materiale słownikowym nie widać odpowiedniej podstawy polskiego wyrazu.[8]

➜A PONADTO…

➣ cyc w znaczeniu przenośnym oznacza ‘najmłodsze dziecko w rodzinie’, ‘sopel lodu’, ‘dzióbek naczynia’;

➣ od cyca pochodzi określenie cycal (w znaczeniu ‘maminsynek’);

➣ w języku rosyjskim słowo сутки (czyt. sutki) oznacza dobę;

➣ pierś oznacza także ‘drewnianą część wozu, w której tkwi oś’.

 

        Batszeba w kąpieli, Rembrandt

                                                                         źródło: Wikipedia; dostęp: 14.05.2017                                                    

---

[1] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 430.

[2]  A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000, t.2, s. 559.

[3] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 430.

[4] A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000, t.2, s. 558.

[5] A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000, t.1, s. 206.

[6] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927, s. 69.

[7]A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000, t.1, s. 479.

[8] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 588.