DZIELĄC WŁOS NA CZWORO

Ciało to nie tylko kończyny, organy i narządy... Dziś przyjrzymy się temu, co dotyczy naszego wyglądu zewnętrznego. Mianowicie WŁOSY. Są one uznawane często za wyznacznik urody, stopnia dbałości o siebie. To właśnie dzięki nim pokazujemy to, kim jesteśmy, często jaką muzykę lubimy, co nas fascynuje, jaki mamy styl, z czym się utożsamiamy… WŁOS, WĄS, BRODA, RZĘSA, BREW.

            Zacznijmy od wyjaśnienia skąd się wzięła dzisiejsza forma WŁOS. Słowo to funkcjonuje od XIV w. i pochodzi od prasłowiańskiego *volsь, a wcześniej praindoeuropejskiego *ṷel(ǝ)-  o znaczeniu ‘włos, włókno, wełna’. Wyrazem pochodnym od włosa jest także włoć o znaczeniu ‘kłos, kłos owsa; górna część snopa lub pojedyncze kłosy pozostawione na ściernisku’.[1] Warto zauważyć, że włos w formach zgrubionych występuje z cząstką –ch- (tak jak w przypadku zgrubienia Moch od Moskal), występującą także w prastarych nazwach roślin: włochynie, włochacinki, włochaciny i włosiny (dziś: agrest). [2]

            Teraz przyjrzyjmy się słowom związanym z męskim zarostem. BRODA pochodzi od łacińskiego barba i oparta jest na praindoeuropejskim *b^har-/*b^hor- o znaczeniu ‘coś ostrego, sterczącego, szczecina’[3]. Inaczej było w przypadku słowa WĄS. Dzisiejsza forma pochodzi od prasłowiańskiego *(v)ǫsъ. Występowała ona już w okresie staropolskim w znaczeniu ‘puch na nasionach niektórych roślin’ a także ‘ość jęczmienia’.[4]

            Warto także przyjrzeć się etymologii BRWI i RZĘS. Współczesne znaczenie słowa BREW jest nieco zawężone w stosunku do nazewnictwa z XVI w. – ‘miejsce porastania brwi; powieka; rzęsa’. Wywodzi się ono z prasłowiańskiego *bry, *brъve i praindoeuropejskiej formy *b^hrũ-. Od brwi pochodzi także sformułowanie wbrew komuś o znaczeniu ‘w oczy i przeciw niemu’[5]. Kolejnym słowem związanym z włosami człowieka jest RZĘSA. Co ciekawe, jej etymologia również (tak jak włos i wąs) związana jest ze światem roślin. Rzęsa również współcześnie ma wiele znaczeń. Słownik języka polskiego PWN podaje, że jest to ‘każdy z wielu sztywnych, krótkich włosków na brzegu powieki, chroniących oko’ oraz ‘pływająca roślina wodna tworząca zwarty kożuch na powierzchni wody’[6]. Natomiast według słownika etymologicznego była to nazwa ‘rośliny na stojącej wodzie’, ‘kotki (kwiatostan) leszczyny i olchy’. Pierwotnie rzęsa oznaczała także wszelkie ‘wiszące ozdoby, frędzle, rąbki’ oraz ‘ozdobę, strój’.[7] Nazywano tak również języczek górnego podniebienia. Prawdopodobnie pochodzi od prasłowiańskiego *ręsa czyli ‘coś strzępionego, jak włoski na powiece’.[8]

➜A PONADTO...

➣ Formą wywodzącą się od słowa WĄS jest także GĄSIENNICA [9].

➣ Dzisiejszy BRODACZ przed XIV wiekem, w funkcji nazwy osobowej, funkcjonował jako BRODACIEC [10].

Źródło: Władysław Ślewiński, Czesząca się, http://muzeumsecesji.pl (dostęp 27.05.2017 r.)

---

[1] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 704.

[2] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2000, s. 627.

[3] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 39.

[4] Tamże, s. 682.

[5] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2000, s. 40.

[6] Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/szukaj/rz%C4%99sa.html  (dostęp: 27.05.2017 r.).

[7] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2000, s. 477.

[8] W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005, s. 535.

[9] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2000, s. 604-605.

[10] A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000, t. 1, s. 76.